Nieuws
Help padden de straat over

donderdag 18 februari 2021

Naar jaarlijkse gewoonte zal binnenkort ook rondom onze abdijsite de "paddentrek" weer volop van start gaan. Begin deze maand plaatsten vrijwilligers van Natuurpunt Vlierbeek en KWB Kessel-Lo alvast een amfibieënscherm op de hoek van het Kloosterdijkpad en de Holsbeeksesteenweg. Hierdoor zullen de padden, kikkers en salamanders, die uit de vallei van Vlierbeek trekken, veilig overgezet kunnen worden naar het Provinciedomein.

Opgelet: padden op (de) weg

Amfibieën¹ verblijven in de winter niet in het water, maar houden een winterslaap verstopt onder boomstronken of houtstapels, in de strooisellaag of in holen en gaten in de grond. In de loop van februari ontwaken ze en trekken ze instinctief naar beken, grachten, poelen en vijvers om er te paren en eitjes af te zetten. Padden en kikkers kunnen daarbij wel afstanden tot 1,5 km afleggen. Ook rondom ons abdijdomein zijn er enkele plaatsen waar we deze “paddentrek” jaarlijks kunnen observeren.

Temperatuur en luchtvochtigheid zijn bij vele amfibieën de belangrijkste factoren om met hun trek te starten. Ze zijn immers koudbloedig (poikilotherm) en voor hun lichaamstemperatuur dus afhankelijk van de temperatuur van hun omgeving. Bij een lage temperatuur zijn ze bijgevolg weinig beweeglijk. Amfibieën hebben ook een waterdoorlaatbare huid. Ze “drinken” geen water, maar krijgen water binnen via hun huid. Bovendien halen amfibieën niet enkel zuurstof uit de lucht via hun longen, maar ademen ze ook door hun huid (huidademhaling). Daarom is het belangrijk dat ze hun huid vochtig houden, anders kan de zuurstof er niet gemakkelijk doorheen. Avonden met (mot)regen genieten dus de voorkeur om “op pad” te gaan. Bij onze inheemse amfibieën loopt de biologische wekker dan ook af na de eerste buien met hogere avondtemperaturen (vanaf 7°C en geen grondvorst). Doorgaans gebeurt dit in de tweede of derde week van februari. Door de stevige winterprik van afgelopen week, zal de trek dit jaar echter iets later op gang komen. De piek waarbij de dieren massaal trekken valt meestal in de tweede of derde week van maart. Begin april valt alles dan weer stil.

Leuk om weten is dat bij padden en kikkers de mannetjes hun trek naar de voortplantingspoelen vroeger starten dan de vrouwtjes, maar ze doen er langer over. Ze stoppen namelijk onderweg om een partner te zoeken. Vrouwtjes - die groter worden dan de mannetjes en ook herkenbaar zijn aan hun opgezwollen buik vol met eitjes - starten later, maar treuzelen minder. Op warmere avonden kan je zien hoe de mannetjes met tientallen op open, vlakke plaatsen zitten te wachten op de passerende vrouwtjes. Wanneer ze een vrouwtje vinden, grijpen ze met hun sterk gespierde voorpoten haar lichaam vast in de paargreep (amplexus) en laten zich zo meevoeren naar de voortplantingspoel.² Deze paardrift wil ook wel eens tot vergissingen leiden. Het gebeurt dus wel dat een bruine kikker meelift op een pad of andersom. Ook kluwen bestaande uit meer dan twee dieren is niet uitzonderlijk.

Het gedrag van trekkende salamanders is vergelijkbaar met dat van padden en kikkers, maar de dieren trekken alleen en vormen pas koppeltjes wanneer ze het water bereikt hebben.

De meeste amfibieën zijn schemer- en nachtdieren, en ook de trek vindt enkel ’s avonds en ’s nachts plaats. Tijdens hun tocht moeten ze vaak een straat of een weg oversteken. Zo zijn de Holsbeeksesteenweg, de Schoolbergenstraat, de Boskouter, de Martellekensweg, de Groddeweg en de Slangenstraat steeds weer drukke oversteekplaatsen rondom onze abdijsite. Jammer genoeg dragen de dieren geen fluo vestjes om veilig de weg over te steken en vallen er dus jaarlijks heel wat verkeersslachtoffers. De eerste boodschap is dus extra oplettend te zijn aan de belangrijkste trekplaatsen en er vooral traag te rijden, dit zowel in het belang van de amfibieën³ als van de vrijwilligers die hier een handje toesteken!

Paddenoverzetacties

Ook dit jaar zetten Natuurpunt Vlierbeek en KWB Kessel-Lo, in samenwerking met Stad Leuven en Provincie Vlaams-Brabant, opnieuw een actie op touw om padden, kikkers en salamanders in onze buurt veilig de weg over te helpen.

Waar de meeste slachtoffers vallen plaatsen ze in de berm een scherm (in totaal zo’n 50 cm hoog) met daarachter ingegraven emmers om de dieren op te vangen, zoals eerder deze maand op de hoek van het Kloosterdijkpad en de Holsbeeksesteenweg al gebeurde. Gedurende de trekperiode (van half februari tot eind maart) gaan ze dan elke avond en ochtend met vrijwilligers de amfibieën, die in de emmers gevallen zijn, op een veilige manier naar de overkant van de weg brengen. Daar worden ze weer losgelaten zodat ze hun reis naar de poel of gracht veilig kunnen voortzetten.

Ook op plaatsen waar geen scherm wordt geplaatst zoals op de Schoolbergenstraat, de Boskouter, de Martellekensweg, de Groddeweg en de Slangenstraat steken de vrijwilligers graag een helpende hand toe. Ook daar houden ze raapacties waarbij ze op zoek gaan naar amfibieën om hen een veilige oversteek te garanderen.

Soorten ontdekken

Paddenoverzetacties leveren ook een goede bijdrage aan het in kaart brengen van de amfibieënsoorten in Vlaanderen. Sinds 2000 worden alle overgezette (en platgereden) amfibieën immers keurig bijgehouden op de website van Hyla, de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt. Af en toe worden er tijdens de overzetacties zeldzame soorten ontdekt in nieuwe regio's. Wie weet ontdekken we de volgende jaren dus ook wel kamsalamanders in Vlierbeek!

Dat was de afgelopen jaren jammer genoeg nog niet het geval. Andere soorten vinden we wel terug in Vlierbeek. Sinds de start - in 2018 - van de gecoördineerde paddenoverzetactie van Natuurpunt Vlierbeek en KWB Kessel-Lo, werden ook de cijfers uit Vlierbeek (voornamelijk Schoolbergenstraat en Groddeweg) jaarlijks opgetekend.⁴ Hoewel het niet om volledige cijfers gaat, geven ze ons wel een goed beeld van de soorten die momenteel in de vallei van Vlierbeek voorkomen: de gewone pad (Bufo bufo - Bb), de bruine kikker (Rana temporaria - Rt), groene kikkers (Rana esculenta synklepton - Res)⁵, de alpenwatersalamander (Mesotriton alpestris - Ta) en de kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris - Tv).

	Overgezet (Heentrek)						Slachtoffers (Heentrek)
Jaar	Bb	Rt	Res	Ta	Tv	Rsp	Bb	Rt	Res	Ta	Tv	Rsp
2018	34	37	36			1						40
2019	110	40	4		1		15	21				15
2020	166	25	3	4	4		50	3		3	1

Rsp: Kikkers niet gedetermineerd.

Dankzij deze gerichte inventarisatie verzamelt Natuurpunt ook goede informatie over de poelen, vijvers en sloten waar de soorten zich voortplanten. Die informatie is dan weer nuttig om de soorten beter te kunnen beschermen.

Op de website van Natuurpunt kan je alvast heel wat informatie over de verschillende amfibieënsoorten vinden: https://www.natuurpunt.be/pagina/amfibie%C3%ABn-en-reptielen-herkennen

Wat na de paddenoverzet?

Nadat de eitjes werden afgezet en bevrucht, trekken de eerste dieren meteen terug weg naar hun zomerbiotoop, waar ze de rest van het voorjaar en zomer verblijven en zich vol eten. Amfibieën eten immers pas nadat ze gepaard hebben, alhoewel ze gedurende de hele periode van hun winterslaap niet gegeten hebben. Vooral de vrouwtjespadden zijn er snel bij om het voortplantingswater te verlaten. De mannetjespadden blijven - in de hoop dat er nog verlaatte vrouwtjes bij het water aankomen - gewoonlijk enkele weken langer in het water en trekken eind april, begin mei ook naar hun zomerleefgebied. Deze trek gebeurt dus meer gespreid in de tijd. Vandaar dat de helpende hand van de paddenoverzetters hier minder cruciaal is (het aantal verkeersslachtoffers ligt immers veel lager dan bij de eerste massale trek).

Kikkers hebben een terugtrekperiode die min of meer gelijk valt met die van de padden, maar salamanders blijven vaak het hele voorjaar - soms tot in de zomer - in het water en trekken meestal pas vanaf eind april, begin mei naar hun zomerbiotoop.

Ergens in juli of augustus zien we het gevolg van de paddentrek: honderden padjes, kikkertjes en salamandertjes - kleine kruipertjes van amper één à twee centimeter groot - komen na een lange periode van droogte uit het water. Dan is het op sommige plaatsen echt opletten: straten, terrasjes bij een tuinvijver of hooilanden rond de voortplantingspoelen kunnen op zulke momenten echt zwart zien van de amfibietjes. Omdat dit fenomeen zich vaak voordoet op een regenachtige avond, staat dit ook wel bekend als “paddenregen”.

In het najaar trekken de amfibieën dan terug naar hun overwinteringsgebied en verdwijnen er voor enkele maanden opnieuw onder boomstronken, houtstapels, bladeren of onder de grond. Deze najaarstrek vertoont minder pieken dan de voorjaarstrek en gebeurt ook meer gespreid in de tijd.

Zelf meedoen?

Wil je graag helpen bij het overzetten van de amfibieën? Dat kan! Stuur dan een mailtje naar Philippe De Norre, coördinator van de overzetactie in Vlierbeek: philippedn@hotmail.com.

Philippe geeft je graag uitleg op welke dagen en op welke plaatsen je kan helpen. En hij legt je bovendien graag uit hoe je het best te werk gaat. Ook de soort handschoenen (materiaal waaruit deze vervaardigd zijn) die je draagt, zijn immers cruciaal.

Let ook op met restjes alcoholgel op je handen! Die producten zijn immers giftig voor de huid van de dieren. Zoals hierboven reeds beschreven, halen amfibieën de zuurstof uit de lucht via hun longen, maar ademen ze ook door hun huid (huidademhaling). De alcohol in de handgels kan hun huid dus aantasten, waardoor ze dan in de problemen kunnen geraken.

Trek er dus zeker niet op eigen houtje op uit. Hoe goed bedoeld het ook mag zijn, soms doe je immers meer kwaad dan goed! De overzetacties worden door Philippe ook corona-proof geregeld. Overzetteams van maximaal 4 volwassenen zullen worden samengesteld waarbij de nodige veilgheidsmaatregelen in acht worden genomen, zoals anderhalve meter afstand houden en mondmaskers dragen. Met het gezin padden, kikkers en salamanders gaan overzetten, is een aanrader: een leuke en leerrijke activiteit voor jong en oud(er)!

Woon je in de buurt van een trekzone? Dan ontvang je binnenkort ook de folder van Natuurpunt “Help de pad de straat over” in je brievenbus.

1. De naam amfibie is afgeleid van het Griekse ἀμφί-βιος amphí-bios, wat dubbel-levend betekent. Dit verwijst naar de levenswijze van amfibieën: ze kunnen zowel in het water als op het land overleven.

2. Om zijn greep op het vrouwtje vol te houden, beschikt het mannetje over enkele speciale aanpassingen. Zo zijn de voorpoten van de mannetjes stevig gespierd en opvallend dikker dan de voorpoten van de vrouwtjes. Ook heeft het mannetje aan de duimen van zijn voorpoten speciale wrattige kussentjes, waarmee ze meer grip hebben op de gladde huid van het vrouwtje. Naast lichamelijke aanpassingen vertonen de mannetjes ook aangepast gedrag tijdens de trek en de paartijd. Zo trachten ze concurrenten van zich af te houden door met de achterpoten te schoppen. Mannetjes die door een seksegenoot gegrepen worden slaken een alarmkreet om de belager op zijn fout te wijzen.

3. Niet enkel de dieren die onder de wielen terechtkomen, worden gedood. Er vallen immers ook slachtoffers door de luchtverplaatsing die door voorbijrazend verkeer wordt veroorzaakt. Padden, kikkers en salamanders worden door het luchtdrukverschil omhoog geworpen en vliegen zo tegen de onderkant van de wagen. Pas je snelheid daarom aan tot maximaal 30/km per uur op wegen met amfibieën. Of maak even een omweg. Je spaart zo vele levens van padden, kikkers en salamanders.

4. De cijfers zijn niet volledig. Het gaat om een onderschatting en betreft vooral de overzetacties op de Schoolbergenstraat en de Groddeweg van 2018-2020. De Slangestraat wordt pas vanaf dit jaar opgenomen in de gecoördineerde overzetactie. Op de Holsbeeksesteenweg wordt dit jaar ook voor het eerst een amfibieënscherm opgesteld. Voordien zetten enkele buurtbewoners hier wel amfibieën over, maar gebeurde dit zonder officiële tellingen.

5. De groene kikker (Rana esculenta synklepton) is niet één soort maar een complex. Het groene kikker complex bestaat uit twee soorten: de meerkikker (grote groene kikker) (Pelophylax ridibundus) en de poelkikker (kleine groene kikker) (Pelophylax lessonae), die als ze paren hybriden kunnen vormen: de bastaardkikker (middelste groene kikker) (Pelophylax × esculentus).